Portale społecznościowe są strasznym pożeraczem czasu, niekiedy jednak bywają przydatne. Właśnie dzięki FB Erynia odnalazła koleżankę, z którą ostatni raz widziała się ponad 20 lat temu. Od znalezienia trochę czasu upłynęło, zanim udało nam się spotkać. W końcu jednak do tego doszło, i to w najmniej turystycznym miejscu z naszych tras, czyli w… Będzinie.
Skąd ta decyzja?
Irena tam się wychowała i postanowiła nas zaprosić do miejsc swoich wspomnień. Przygotowując się do zwiedzania, przypadkiem trafiliśmy również na blogowy wpis o Będzinie, autorstwa mieszkającej w Krakowie blogerki (jej zdaniem) „podróżującej po kulturze”. Wpis, od którego Ira lekko się zagotowała. O ile trudno dyskutować z opisem stanu kamienic, a autorka przedstawiła wiele faktów, to zabrakło w tym opisie bardzo ważnej rzeczy – kontekstu i próby obiektywnego spojrzenia na miasto. Za to czuliśmy, czytając ten wpis, ledwie skrywaną pogardę kogoś, kto „już wszystko widział” i nos mu się unosi wysoko. Ten zbieg dwóch okoliczności dodatkowo zmotywował nas by spotkać Irenę i sprawdzić naocznie jak to jest z tym Będzinem.
Po przyjeździe, patrząc na Będzin trudno byłoby zgadnąć, że w tym roku obchodzi on 665 rocznicę nadania mu praw miejskich na bazie prawa magdeburskiego, a ślady osadnictwa sięgają IX w., czyli okresu kultury łużyckiej, ale cóż, nie opierajmy się na pierwszym wrażeniu. Ponieważ umówiliśmy się z Ireną w pobliżu zamku, postanowiliśmy zacząć zwiedzanie od właśnie tego najstarszego miejsca – Wzgórza Zamkowego.
Zanim wszakże doszliśmy do zamku, przeszliśmy ścieżką po zboczu wzgórza, wśród macew kirkutu cholerycznego z 1831 roku (w tym to roku wybuchła w Będzinie epidemia cholery, a że akurat zaczynało brakować miejsca na innych cmentarzach, stworzono nowy, na Podzamczu). A było co oglądać, gdyż zachowało się tam kilkaset macew z czytelnym tekstem i symbolami, za to w różnych: stanie (często w kawałkach) i pozycjach (również poziomej i do góry nogami), niestety zakrytych częściowo roślinnością.
Mamy (nikłą niestety) nadzieję, że miasto zadba o tę nekropolię lepiej niż o pozostałe, bo przed wojną było ich cztery, a zachowały się tylko dwie (jedna na terenie miasta Czeladzi). Pozostałe już zmieniły się w trawniczek lub w zajezdnię.
Samo Wzgórze było dość popularnym miejscem tak od IX w., gdy założono tam gród wczesnośredniowieczny, następnie (w XIII w.) wybudowano wieżę zamkową, by kilkadziesiąt lat później powstało tu jedno z Orlich Gniazd – Królewski Zamek w Będzinie. A z rozpędu zbudowano wtedy i kościół św. Trójcy, i mury miejskie. Był to prawdziwy średniowieczny boom budowlany.
Wracając do Zamku, wygląda lepiej niż przed wojną – wtedy były to ruiny, zaś odbudowa nastąpiła w 1956 r. Zamek należy do Orlich Gniazd, mimo że leżał na ich przedmurzu i nie wszystkie zestawienia to uwzględniają.
Zabudowania zamkowe mieszczą w sobie muzeum z niewielką, ale ładnie wyeksponowaną, kolekcją broni białej oraz palnej. Rzecz jasna, nijak nie może się ona równać z bogatymi arsenałami, na które parokrotnie się natykaliśmy, ale w tym przypadku mniej znaczyło więcej – z przyjemnością mogliśmy w spokoju delektować się wykończeniem detali broni, po raz kolejny stwierdzając, że kiedyś byle rzemieślnik był artystą, a teraz jesteśmy zalani chińską tandetą. Ostatnie piętro poświęcone było Bronisławowi Arciszewskiemu – założycielowi będzińskiego studia fotograficznego.
Tu znowu westchnęliśmy wspominając bogactwa maderskiego atelier. Mieliśmy jednoczenie przy tym wzdychaniu świadomość, co wojna i gwałtowne zmiany polityczne mogą zrobić z dobytkiem i dorobkiem artystycznym.
Po opuszczeniu części muzealnej pozostało nam już tylko wspięcie się, po ślimakowych schodach – ślimaczym tempem, na wieżę zamkową, by stamtąd, oprócz centrum miasta, obejrzeć elektrownię „Łagisza”, wzgórze Dorotkę oraz osiedle Syberka. Wedle legendy, miejsce to miało być punktem zbornym osób zsyłanych na Sybir, stąd nazwa. Zwiedzanie zamku zakończyliśmy bardzo dobrymi lodami w przyzamkowej karczmie. Mieliśmy jeszcze chrapkę na podziemia zamkowe (a de facto schron wybudowany w czasie wojny na potrzeby niemieckiej ludności), ale umówienie się tam na zwiedzanie graniczy z cudem.
Już schodząc ze wzgórza przeszliśmy przez resztki zamku dolnego. Były czasy gdy zastanawiano się nad jego odbudową, lecz i czasy, i pieniądze jakoś nie sprzyjały podejmowaniu tego typu decyzji. I tak z zamku dolnego pozostało tylko trochę ruin murów.
W pobliżu wejścia na wzgórze zamkowe mogliśmy jeszcze obejrzeć pomnik upamiętniających śmierć Żydów, zapędzonych przez Niemców do synagogi i spalonych wraz z nią w noc z 8 na 9 września 1939 r.